Początków związku Polski morzem należy doszukiwać się w latach 20. XX w, kiedy to w 1926 roku zawiązano przedsiębiorstwo Żegluga Polska, które działało w oparciu o kapitał Skarbu Państwa. W roku 1932 Żegluga Polska uległa przekształceniu formy prawnej, stając się akcyjną spółką Skarbu Państwa.
W historii Żeglugi Polskiej, istotną rolę odegrał Julian Rummel – główny inicjator oraz pierwszy Prezes Zarządu spółki, rozwijając ją w sposób znaczący.
Spółka swoje pierwsze okręty zakupiła w 1927 roku od francuskiej stoczni Chantiers Navais Francais Blainville. Były to 4 masowce:
· s/s Wilno
· s/s Kraków
· s/s Toruń
· s/s Poznań
o pojemności 2018 RT brutto oraz nośności 2850 DWT, a także m.in. s/s Katowice, s/s Poznań i s/s Kraków. Oprócz jednostek handlowych, armator dysponował także wycieczkowcami - s/s Gdynia oraz s/s Gdańsk, a niedługo później s/s Jadwiga oraz s/s Wanda. Statki zbudowane były w Gdańsku.
W związku z rozwojem żeglugi oraz handlu z krajami Bliskiego Wschodu, Żegluga Polska na mocy charteru zawartego ze szwedzkim armatorem Svenska Orient Linien, uruchomiła tzw. serwis lewantyński, na który wprowadzono trzy drobnicowce:
· s/s Sarmacja
· s/s Lewant
· s/s Lechistan
Po zakończeniu umowy charterowej, s/s Sarmacja powróciła pod barwy Svenska Orient Linien, natomiast dwie kolejne jednostki zostały zakupione przez Żeglugę Polską oraz eksploatowane do wybuchu II wojny światowej.
W roku 1932 utworzono wydział ratowniczo - holowniczy Żeglugi Polskiej trudniący się usługami holowniczymi i technicznymi. Nadto, w 1939 roku Żegluga Polska mogąc pochwalić się pokaźną flotą ponad 20 jednostek pełnomorskich, obsługiwała ponad 10 regularnych linii żeglugowych. Oprócz tego przedsiębiorstwo uprawiało żeglugę trampową i przybrzeżną.
W trakcie II Wojny Światowej nadzór nad Żeglugą Polską przejęła Polish Steamship Agency, a w 1944 roku - Gdynia - Ameryka Linie Żeglugowe.
Oficjalnie proces likwidacji Żeglugi Polskiej zakończył się w 1951 roku. W jej miejsce powołano Przedsiębiorstwo Państwowe Polska Żegluga Morska (PŻM).
POLSKO - BRYTYJSKIE TOWARZYSTWO OKRĘTOWE "POLBRYT"
Cofnijmy się na chwilę do roku 1928 oraz do osoby wspomnianego wcześniej Juliana Rummla, kiedy to z jego inicjatywy powstało działające w formie spółki akcyjnej Polsko - Brytyjskie Towarzystwo Okrętowe Polbryt. Misją Polbrytu była obsługa fali emigracyjnej, która rozpoczęła się pod koniec lat 20. XX wieku i objęła swoim zasięgiem porty nadbałtyckie, w tym Gdańsk. 75% akcji w nowopowstej spółce należało do wspomnianej wcześniej Żeglugi Polskiej, a 25% dysponował brytyjski armator Ellerman&WIlson Line.
Zadaniem Polbrytu była obsługa pierwszego etapu emigracyjnego - z Gdyni i Gdańska do portów brytyjskich - Hull oraz Londynu, bowiem w linię z Wielkiej Brytanii do U.S.A. obsługiwały wówczas przedsiębiorstwa brytyjskie - Cunard (właściel słynnego dziś Queen Mary 2) oraz White Star, którego najsłynniejszą jednostką był RMS Titatnic.
Polbryt rozpoczął żeglugę czterema wiekowymi statkami parowymi:
· s/s Łódź (wiek w trakcie rozpoczęcia żeglugi w barwach Polbryt - 25 lat)
· s/s Premjer (jedyna nowa jednostka - trakcie rozpoczęcia żeglugi w barwach Polbrytu miała zaledwie 6 lat)
Statki wyróżniały się niskim standardem (poza kilkunastoma kabinami w nadbudówce, pozostałe kabiny były surowo wyposażone o wspólnych sypialniach i jadalniach oraz skromnym zapleczu sanitarnym) jednakże mogły zabrać na pokład do 400 pasażerów. Statki wyposażone były również w chłodnie, w których transportowano do Wielkiej Brytanii polskie masło oraz mięso. Chłodnie umieszczone były w ładowniach pod pokładem.
Znaczące zmiany w spółce przyniósł rok 1931 r., a dokładniej pogłębiający się od roku 1929 kryzys gospodarczy w Stanach Zjednoczonych, który rozprzestrzenił się na inne państwa, w efekcie którego znacząco spadła liczba emigrantów. Polbryt rozpoczą masową sprzedaż swoich jednostek.
W pierwszej kolejności pozbył się s/s Łódź, którą nabyła Marynarka Wojenna RP i po modernizacji wprowadziła do swojej floty jako ORP Sławomir Czerwiński (zezłomowany w 1928 roku). W roku 1934 roku zezłomowano nieużytkowaną od kilki lat s/s Rewa, a w 1935 roku s/s Premjer został sprzedany włoskiemu armatorowi Navigazione Generale Italiana. Jedyną dawną jednostką pozostałą we flocie Polbrytu była s/s Warszawa, nad historię które warto omówić teraz.
S/s Warszawa w 1934 roku została wyczarterowana Polskiemu Transatlantyckiemu Towarzystwu Okrętowemu, w barwach którego pływała jako wycieczkowiec do nadbałtyckich portów wschodnich - Leningradu, Rygi i Tallina. Wkrótce została skierowana do stoczni remotnowej, gdzie wiosną 1935 roku zakończono jej remont wraz z przebudową. Omawiane wcześniej pomieszczenia pasażersko - towarowe w ładowniach przerobiono na kabiny pasażerskie III klasy.
W kwietniu 1935 r. s/s "Warszawa" obsługiwała połączenie Gdynia - Hawr, zawiając w trakcie rejsu do Londynu, Dover i Cherbourga. 28 grudnia 1938 roku w Kanale Kilońskim miała miejsce kolizja s/s Warszawa z niemieckim drobnicowcem s/s Christian Russ, spowodowana niespodziewanym manewrem - zmianą kursu niemieckiej jednostki. Polski statek został jednak nieznacznie uszkodzony.
1 września 1939 roku s/s Warszawa znajdowała się w porcie w Hawrze, skąd popłynęła do Dunkierki, aby - jako transportowy statek wojskowy - 15 września 1939 roku wyruszyć na Morze Czarne z francuskim sprzętem wojskowym dla Polski, który miał być dostarczony do Rzeczypospolitej przez Rumunię. Niestety, z uwagi na zmianę sytuacji Polski po 17 września, ładunek dotarł do Brestu, gdzie zaadaptowano ładownię na dodatkowe miejsca pasażerskie, uzyskując 564 miejsca pasażerskie. Celem przebudowy jednostki było dostosowanie "Warszawy" do transportu uchodźców i żołnierzy z Polski, którzy przedzierali się do Francji. Przez ponad pół roku (od listopada 1939 do czerwca 1940) jednostka odbyła 10 rejsów, przewożąc niemal 5,5 tysiąc polskich uchodźców z Pireusu w Grecji oraz Splitu w Jugosławii do Francji, a od maja 1940 roku - Libanu.
20 czerwca 1940 roku statek został zaaresztowany w Bejrucie, jednakże dzięki pomocy francuskiej Marynarki Wojennej udało mu się opuścić port by 22 czerwca dopłynąć do portu w Hajfie.
W okresie od sierpnia 1940 do listopada 1940 s/s Warszawa odbyła na linii z Turcji do Palestyny 7 rejsów z uchodźcami,przewożąc w tym czasie ponad 3,5 tysiąca osób.
Od stycznia do grudnia 1941 roku jednostka pływała pod banderą brytyjską jako transporotwiec wojenny HMTS Warszawa. Jego piękna historia kończy się 26 grudnia 1941 roku w rejonie Marsa Matruch (Libia), gdzie został storpedowany przez U-559 - niemiecki okręt podwodny. Pierwsza torpeda, uderzyła w Warszawę o godzinie 14:29, rozrywając rufę, niszcząc ster oraz śrubę. Druga, decydująca torpeda dobiła jednostkę w czasie holowania, o godzinie 19:30.
Warto nadmienić, iż w 1938 roku Polbryt zamówił jednostkę bliźniaczą - s/s Warszawa II, jednakże nigdy jej nie otrzymał - po wybuchu II Wojny Światowej jednostka została wcielona do niemieckiej floty wojskowej, pod nazwą Bolkoburg.
Wracając do historii Polbrytu - wspomniany wcześniej kryzys finansowy doprowadził do całkowitej zmiany profilu armatora. Odstąpiono od uprawiania żeglugi pasażerskiej i skupiono się wyłącznie na drobnicy. W tym celu, w 1931 roku w Danii zakupiono nowe jednostki parowe:
· s/s Lublin
· s/s Lwów
które rozpoczęły żeglugę na linii Gdynia - Hull (obsługiwaną dziś przez Euroafricę). Z kolei na linię Gdynia - Londyn wprowadzono trzecią jednostkę - s/s Lech. Połączenia te zostały zawieszone po wybuchu II Wojny Światowej.
Wojnę przetrwał wyłącznie s/s Lech, który jednak zatonął w 1948 roku po wpłynięciu na minę w Zatoce Kilońskiej. Po wydobyciu i wyremontowaniu jednostki, powróciła do regularnych rejsów, towarzysząc zakupionemu od Norwegów drobnicowcowi s/s Czech. Jednostkami tymi Polbryt operował do końca swojej egzystencji tj. do roku 1952 kiedy do komunistyczne władze PRL zadecydowały o likwidacji armatora.
ZWIĄZEK ARMATORÓW POLSKICH
ZAP powstał 25 maja 1929 roku z inicjatywy Eugeniusza Kwiatowskiego. Jego pierwszym Prezesem został Julian Rummel.
POLSKIE TRANSATLANTYCKIE TOWARZYSTWO OKRĘTOWE
Przedsiębiorstwo powstałe w 1930 r., wskutek zakupienia przez polski rząd duńskiego armatora Baltic - America Line, dysponującego prawem do korzystnaia z przystani w Nowym Jorku oraz czterema pasażerskimi statkami parowymi:
· s/s Estonia
· s/s Latvia
· s/s Lituania
· s/s Polonia
W 1934 roku PTTO zostało przekształcone w polsko - duńską spółkę akcyjną Gdynia Ameryka Linie Żeglugowe S.A.
GDYNIA AMERYKA LINIE ŻEGLUGOWE S.A.
GAL powstało w 1934 roku wskutek przekształcenia PTTO w spółkę akcyjną z polsko - duńskim kapitałem i od początku swojego istnienia nastawione były na transatlantycką żeglugę pasażerską, obłsugują takie połączenia jak:
· Gdynia-Kopenhaga-Halifax-Nowy Jork
· Gdynia-Buenos Aires
· Konstanca-Stambuł-Jaffa-Hajfa-Pireus-Stambuł-Konstanca
Początkowo armator operował jednostkami przejętymi od PTTO, jednakże z czasem dorobił się pokaźnej transatlantyckiej floty liczącej 6 jednostek:
· m/s Piłsudski
· m/s Batory
· m/s Chrobry
· m/s Sobieski
· m/s Kościuszko
· s/s Pułaski
Nadto, dysponował dwiema jednostkami drobnicowymi: s/s Morska Wola i s/s Stalowa Wola. W okresie II Wojny Światowej przedsiębiorstwo przeniosło swoją siedzibę do Wielkiej Brytanii, gdzie po zakończeniu działań wojennych flota armatora wzrosła do 13 jednostek. W roku 1946 siedziba przedsiębiorstwa powróciła do kraju, a Zarząd spółki utworzył w Londynie jej przedstawicielstwo.
Wówczas Spółka nabyła także sopocki Grand Hotel. GAL- podobnie jak poprzednicy został zlikwidowany przez władze koministyczne w latach 50. XX w. - dokładnie w roku 1951 roku. Likwidacje trzech pierwszych polskich armatorów - Żeglugi Polskiej, Polbrytu oraz GAL doprowadziły do powstania dwóch polskich potęg żeglugowych - Polskiej Żeglugi Morskiej oraz Polskich Linii Oceanicznych.
